چکیده:
گروههای آموزشی از جهت مشروعیت بخشیدن به برنامه‌های آموزشی و نیز از جهت جلب مشارکت فرهنگیان ،ایجاد نشاط ،انگیزه و استفاده از راهکار‌ها و پیشنهادات و نقطه نظرات جمعیت پویای معلمان در امر تعلیم وتربیت ،جایگاه حساس و قابل توجهی دارد .
یکی از فلسفه‌های تشکیل گروههای آموزشی خلق وایجاد انگیزه برای مشارکت فکری معلمین در نظام آموزشی و تربیتی می‌باشد ، با توجه به ضرورت مشارکت معلمان و مدیران مدارس در برنامه ریزی‌ها ،تصمیم سازیها و تصمیم گیریها ،((گروههای آموزشی )) از یک سو به عنوان نهادی علمی‌آموزشی و از سوی دیگر بازویی توانا برای کارشناسان حوزه‌های ستادی و اجرایی تشکیل گردیده اند.
در دینای پیشرفته و پیچیده امروز برای تربیت و آماده سازی نیروهای ماهر و متخصص جامعه ،باید به نظام آموزشی متکی بود،نظام آموزشی از آن نظر که قادر است نیروهای متخصص و کار آزموده مورد نیاز جوامع را آموزش دهد سهم مشخصی در رشد وتوسعه جوامع بشری دارد .
اهمیت این نیروهای کار آزموده درپیشرفت و ترقی جامعه به اندازه‌‌‌ای زیاد است که کمبود یا نا کارآمدی آنان سبب توقف پیشرفت و توسعه آن جامعه می‌گردد .برای نیل به این هدف در حال حاضر مکانی غیر از مدارس و از آن مهمتر گروههای آموزشی (که محل تولید فکر می‌باشند )وجود ندارد .
درعصر انفجار اطلاعات که هر روز با روز دیگر از نظر داده‌های اطلاعاتی فرسنگ‌ها فاصله دارد ،بخشی از نیروهای انسانی سیستم آموزش و پرورش فرصت نمی‌یابند روزنامه‌‌‌ای را ورق بزنند تا چه رسد به مطالعه کتاب و مطالعه مجلات تخصصی و مراجعه به سایت‌های پیشرفته علوم خاص و رشته‌های تخصصی اینترنت و .....(چشم انداز فرهنگ شماره ۴۸)
در نظام آموزش و پرورش هر تحولی اگر بنا باشد صورت پذیرد جز با مشارکت فرهنگیان و معلمین امکان پذیر نیست و « مشارکت » خود مقوله بحث انگیز « روز » است که انگیزه می‌خواهد،امروزه بیش از هر مبحث دیگری « بحران مشارکت » برای دولتها ،نهادها ،سیستم‌ها و.....یک بحث جدی است .
نظام آموزشی هر چقدر بتواند مشارکت معلمین را در ساماندهی و ایجاد انگیزه و با طراوت کردن سیستم آموزشی جلب کند یک قدم به موفقیت نزدیکتر شده است و یکی از فلسفه‌های تشکیل گروههای آموزشی ، خلق و ایجاد انگیزه برای مشارکت و رفع « بحران مشارکت » معلمین در نظام آموزشی است گروههای آموزشی توانمند در صورت حمایت مدیران ارشد سازمانی می‌توانند با برگزاری همایشهای علمی‌و تخصصی به ویژه کارگاههای آموزشی علمی
« مشارکتی » پاسخگوی نیازهای آموزشی معلمان باشند و موجبات رشد وارتقا آموزشی را فراهم نماید .
در این عصر که عصر انفجار اطلاعات نام دارد و هر روز اطلاعات دستخوش تغییرات نو و جدیدی می‌شوند لازم است از جدیدترین اطلاعات روز و تخصصی مطلع شوند و با پژوهش ، خلاقیت و نوآوری که تنها در مقام عمل و اجرا مفهوم پیدا می‌کند بتوانند در انتقال مطالب و مسائل آموزشی به طور اصولی و پایدار موفق باشند .
اگر معلم از وسیله‌‌‌ای که می‌سازد لذت ببرد ،کودک هم از ساخته معلم لذت خواهد برد، کودکی که امروز از ساختن لذت ببرد ،.فردا کشور را می‌سازد .در این صورت آموزش وپرورش خواهد توانست به اهداف اصولی خود که ایجاد انگیزه و مشارکت جدی دانش آموزان ، پیشرفت اهداف آموزشی اثربخش عملی ، پرورش قوه ابتکار.،خلاقیت و نوآوری در دانش آموزان ، ایجاد حس اعتماد بنفس و خود باوری در دانش آموزان می‌باشند برسد .
در یک نظام تاثیرگذار آموزشی یک معلم کار آمد ، اطلاعات و دانش مناسب و به روز خود را تقویت خواهد نمود ، او می‌داند که یک معلم خوب ، خوب به دنیا نمی‌آید ، بلکه خوب ساخته می‌شود . معلم می‌داند که دستگاه آموزش و پرورش به مثابه بارزترین نمود سرمایه گذاری نیروی انسانی ، در شکوفایی هر کشورنقش اصلی را بر عهده دارد .
یکی از ماموریتها و وظایف گروههای آموزشی، ارتقای دانش ، مهارت و عملکرد علمی‌و حرفه‌‌‌ای خود و معلمان می‌باشد. معلمان می‌بایست علاوه بر تخصص رشته‌‌‌ای الزاما مهارت حرفه‌‌‌ای را نیز دارا باشند .
گروههای آموزشی به عنوان هسته‌های کیفیت بخش می‌توانند ارتباط بین معلمان و کارشناسان اجرایی و ستادی را به خوبی تعمق بخشند که این ارتباط درنهایت منجر به پیشبرد امر آموزش و بهبود آن خواهد شد . لذا اعضای گروههای آموزشی کسانی هستند که از آنان به عنوان تولیدکنندگان فکر واندیشه و برنامه ریزان آموزشی در تحلیل محتوای کتب درسی یاد شده است .
لاز م است به تخصص و آفرییندگی علمی‌دست پیدا کنند تا بتوانند در جلسات کارگاهی و نشست‌های تخصصی موثر واقع شوند (رشد تکنولوزی آموزشی سال ۷۴ ص۲۷ و ۲۸)
گروههای آموزشی هسته و مغز متفکر نظام آموزشی محسوب می‌شوند
لازمه پویایی یک نظام آموزشی ، وجود ارتباط و تعامل میان بخشهای مختلف آن است . گروههای آموزشی که حلقه اتصال میان برنامه ریزان ، مربیان ، مدیران و معلمان می‌باشند همواره کوشیده اند تا مشارکت معلمان را در اظهارنظر نسبت به برنامه‌های آموزشی ، درسی وارائه پیشنهادها و دیدگاههای اصلاحی فراهم سازند گروههای آموزشی به عنوان هسته‌های کیفیت بخش می‌توانند ارتباط بین معلمان و کارشناسان اجرایی و ستادی را به خوبی تعمیق بخشند که این ارتباط درنهایت منجر به پیشبرد امر آموزش و بهبود آن خواهد شد .
ژان پیازه (۱۸۹۶-۱۹۸۰)فیلسوف و روان شناس معروف سوئیسی « خلاقیت و تخصص » را دو خصوصیت و ویژگی مهم برای موفقیت مربیان و معلمان دانسته است . لذا اعضای گروههای آموزشی کسانی هستند که از آنان بعنوان تولید کنندگان فکر و اندیشه و برنامه ریزان آموزشی در تحلیل محتوای کتب درسی یاد شده است . لازم است به تخصص و آفرییندگی علمی‌دست پیدا کنند تا بتوانند در جلسات کارگاهی و نشست‌های تخصصی موثر واقع شوند
(رشدآموزشی-۱۳۸۵ص ۳۰ و۳۱)
طراحی آموزشی
فرایندی است پویا و زنده که عناصر تشکیل دهنده آن دائماً با یکدیگر در تعامل هستند .
آموزش مناسب و عینی و آموزش موثر به طراحی دقیق نیاز دارد . فرایند تدریس و یادگیری با استفاده از رسانه‌ها موثر است ، به طور کلی « طراحی آموزشی » فرایند نظامداری است که معلمان در طرح اجرای موثر فرایند یادگیری ،آموزش و ارزشیابی از آن استفاده می‌کنند تا نتایج مطلوب یادگیری (از سوی دانش آموزان )بدست آید .
اولین اقدام در راه حل هر مشکل « شناخت دقیق آن » است حال تصور کنید که معلم پایه پنجم هستید و می‌خواهید یک درس علوم را درباره « فسیل » برای ارائه به دانش آموزان خود آماده کنید .
شما علاقه مندید دانش آموزانتان پس از اتمام درس بتوانند نحوه تشکیل فسیل ( کاربردی ) را یاد گرفته و بتوانند توضیح دهند و به صورت عملی با خمیر و وسایل مورد نیاز بتوانند فسیل درست نمایند .
لذا برای اینکه دانش آموزان درس را خوب بفهمند به یک سری اصول در طراحی آموزشی ، وسایل و روش تدریس مناسب نیاز دارید . تحقیقات نشان داده است که در برنامه‌های آموزشی نتایج مورد نظر زمانی به دست می‌آید که فعالیت‌های متعدد یادگیری و انتخاب رسانه‌های مناسب در یک فرایند نظامدار شامل عناصر مرتبط با هم تنظیم شوند . از بنیانگذاران طراحی آموزشی می‌توان ادوارد ثرندایک ، بنیامین بلوم ، اسکینر و گانیه را نام برد . (صفوی ،امان اله ص۵۸ )
گروههای آموزشی آنچه که هست:
واقعیت تلخی که باید به آن اعتراف کرد ذهنیتی غیرمثبت است که کادر آموزشی نسبت به گروههای آموزشی دارند و بیشتر به جای اینکه آنان را به عنوان تسهیل کننده امر آموزش ، تدریس و مشاورخود بدانند از آنان به عنوان افرادی غیرحرفه‌‌‌ای وتخصصی که بیشتر نقاط ضعف وکمبود را توجه می‌نمایند یاد می‌شود . نتایجی که از بحث آسیب شناسی گروههای آموزشی بدست آمده نشان می‌دهد که به دلایلی مختلف ، مدیران آموزشی ذهنیتی غیر مثبتی از این گروهها دارند.
گروههای آموزشی چگونه باید باشند:
گروههای آموزشی در یک نگرش مثبت باید صافی آموزش و تسهیل کننده فرایند یادگیری باشند . هر کدام از اعضای گروههای آموزشی با توجه به دیدگاه مدیران باید کارشناس خبره‌‌‌ای در خصوص طراحی آموزشی ، طراحی سؤال ،بودجه بندی کتاب ،تحلیل محتوای کتاب درسی و معلم خوبی از نظر تدریس و نظریه پرداز مؤثری برای آموزش و پرورش باشند .
در دیدگاه مثبت مدیران ،گروههای آموزشی می‌توانند به عنوان پایگاه‌های علمی، مرکز تصمیم گیریها و تصمیم سازیها باشند و همچنین باید کارشناس ، راهنما و ناظر آموزش (تسهیل کننده امر آموزش )باشند .(مجموعه مقالات سال ۸۱ ص۱۴۴ و ۱۴۵)
فناوری اطلاعات و سواد علمی‌برای گروههای آموزشی :
از اساسی ترین نیازهای شهروندان در جهان امروز این است که درباره ِ مقوله‌‌‌ای به نام « سواد علمی‌فناورانه » اطلاعات کافی داشته باشند ، سواد علمی‌فناورانه شامل مجموعه اطلاعات و مهارت‌هایی است که هر انسانی برای زندگی بهتر و در زمینه علوم و فناوری باید آن را بداند .
این سواد امروزه یکی از مشخصات اساسی توسعه جوامع شده است ، به این معنا که هر شخصی در هر شغلی ، برای انجام بهتر کارهای خود ، به یک سلسله مهارت و دانش نیاز دارد که به آنها سواد علمی‌و فناورانه می‌گویند . که به نظر می‌رسد یک عضو گروه آموزشی لازم است که به این مهارت توانایی کافی داشته باشد .
تغییرات فناوری اطلاعات و ارتباطات ،تنها به بخشی از جامعه محدود نمی‌شود و همه بخش‌ها را در نوردیده است امروزه پای فناوری اطلاعات و ارتباط به آموزش هم کشیده شده است . اکنون روزی نیست که خبر جدید و کاربرد متفاوتی از IC در عرصه فرایند یاددهی – یادگیری به گوشمان نرسد و سرعت تغییرات بسیار زیاد است و هرگونه غفلتی ،پشیمانی شرم آوری را در پی دارد . به دیگر سخن ، اگر قیاس را قیاس مع الفارقی بدانیم ، IT آش کشک خاله است و چه بخواهیم و چه نخواهیم ، با تزئینات فراوان از جمله پیاز داغ و نعنا و سیر ، روی میز آموزش و پرورش ، قرار داده شده است .
آش کشک خاله ! به زودی با محتویاتی جدیدتر و تزئیناتی متفاوت تر ، درباره آموزش و پرورش ما خودنمایی خواهد کرد . برای روبرو شدن با آش جدید آماده اید ؟ !
هر روز که می‌گذرد و در دنیای انفورماتیک غوطه ور می‌شویم ، بین معلمان و دانش آموزان شکاف اطلاعاتی عجیبی نمایان می‌شود و با کمال تاسف لحظه به لحظه این « شکاف دیجیتالی » عمیق تر و شگفت انگیزتر می‌شود .
در فرایند یاددهی و یادگیری بین فراگیر و معلم ، محتوا نباید تحمیلی باشد ، محتوا باید برایند تلاش و تولید و انتخاب معلمان مطابق با توان و ذوق و نیاز فراگیران و در راستای برنامه‌های کلان و استراتژی کشوری با رویکرد بومی‌و منطقه‌‌‌ای باشد .
اگر می‌خواهیم معلمانی تولیدگر و انتخاب گر داشته باشیم ناچاریم به سواد علمی- فناورانه‌‌‌ای دست یابیم .
آشنایی با چند روش تدریس فعال :
یک عضو گروه آموزشی لازم است با روشهای تدریس فعال و جدید آشنایی کامل و تسلط داشته باشد ، قبل از انتخاب روش تدریس باید به اصول زیر آگاه باشند :
۱. هیچ روش تدریسی بد نیست و هیچ روش تدریسی مطلقاً خوب نیست ، انتخاب روش تدریس باید کاملاً آزادانه و با توجه به محتوای مورد تدریس ، موقعیت و شرایط یادگیری کلاس انجام بگیرد . (به بیان دکتر شریعتی به اندازه معلمین دنیا روش تدریس وجود دارد . )
۲. در یک جلسه تدریس باید از ترکیبی از روشها استفاده شود . چون هر موضوع تدریس قابل تقسیم به قسمت‌های مختلف است و برای آموزش هر قسمت می‌توان از یک تکنیک یا روش خاص استفاده نمود .
۳. هر چه فعالیت شاگرد در جریان تدریس زیادتر باشد یادگیری بهتر و با دوام تر صورت می‌گیرد .
۴. در جریان تدریس باید حواس بیشتری از دانش آموزان را درگیر کرد تا تدریس عینی تر شود ( درصد کارایی حواس در امر آموزش : بینایی ۷۵% ، شنوایی ۱۳% ، لامسه ۶% ، چشایی و بویایی هر کدام ۳% )
۵. استفاده از رسانه‌های آموزشی متناسب با محتوا ( هر چه وسیله عینی تر باشد ) بهتر است .
۶. پرسش و پاسخ مکمل روش تدریس است و نقش اساسی در فهم یادگیری و آموزش کیفی مفاهیم دارد .
روش تدریس مطالعه موردی (Case Study):
وقایع حقیقی مربوط به مسائل اجتماعی ، سیاسی ، اقتصادی ، فرهنگی و غیره می‌تواند موضوع این روش باشد . در این روش منابع مختلفی در دسترس است مانند رادیو ، تلویزیون ، روزنامه ، کتاب ، مجله و ... در این روش « مورد Case » یک چیز حقیقی است مانند درس ایثار – معرفی رئیس جمهور – کار یک روز مجلس – انتخابات .
ابتدا مورد در نظر گرفته می‌شود ، با صدای رسا در کلاس مطرح می‌شود و روی تابلو نوشته می‌شود ، روی نکات اساسی بیشتر تأکید می‌کنیم تا بچه‌ها آن را یادداشت کنند ، سوالاتی در رابطه با محتوا در سطوح مختلف حیطه شناختی طرح می‌کنیم تا بچه‌ها به صورت فردی یا همیاری جواب دهند ، سؤالات را روی تخته یادداشت می‌کنیم .
بهتر است در این روش کار فردی بیشتر مورد بررسی و ارزشیابی قرار بگیرد .
موضوع : در یک خانواده سن پدر ۴۰ سال و سن مادر ۳۲ سال است ، این خانواده دارای ۹فرزند می‌باشند که فقط یک نفر از آنها توانسته تا مقطع راهنمایی تحصیل کند ، ۳ نفر دیگر در مقطع ابتدایی از تحصیل بازمانده اند ، ۳ نفر دیگر نیز فرصت رفتن به مدرسه و تحصیل را نداشته و ۲ نفر دیگر نیز به سن مدرسه نرسیده اند .
با توجه به موضوع فوق به سوالات زیر پاسخ دهید :
۱. فکر می‌کنید آنها در گذشته چه مشکلاتی داشته اند ؟
۲. فکر می‌کنید در آینده چه مشکلاتی خواهند داشت ؟
۳. چه راه حلی برای جلوگیری از چنین وضعی پیشنهاد می‌کنید ؟
۴. به نظر شما برای هر خانواده چند بچه مناسب است ؟ استدلال کنید ؟
۵. آیا داشتن چنین خانواده‌های را تائید می‌کنید ؟ چرا ؟
۶. فکر می‌کنید خانواده‌هایی با این جمعیت می‌تواند تحصیل کرده و سالم باشد ؟
طرح تدریس اعضای تیم :
زمانی که محتوای تدریس زیاد باشد و معلم دقت کافی جهت تدریس همه محتوا را ندارد ، با مشارکت دانش آموزان مراحل زیر را انجام می‌دهد :
۱. کلاس را به تناسب جمعیت به گروههای ۳ تا ۷ نفره تقسیم می‌کند ، از هر گروه می‌خواهد که تعداد صفحات معینی را در مدت زمانی که معلم تقسیم می‌کند مطالعه کنند تا یاد گرفته و به نحوی درک کنند .
۲. از هر گروه یک نفر را انتخاب می‌کنیم و گروههای جدیدی تشکیل می‌دهیم تا هر فرد صفحات مطالعه شده را به افراد دیگر نیز انتقال دهد .
۳. در آخر نیز از هر گروه یک نماینده انتخاب شود تا نتیجه کار خود را به تمام کلاس گزارش دهد .
در صورتی که محتوای تدریس کم باشد و بخواهیم از این روش استفاده کنیم به صورت زیر عمل می‌کنیم .
هر صفحه را به چند نفر می‌دهیم تا مطالعه کنند .
هر نفر به نمایندگی هر صفحه در گروههای جدید سازماندهی می‌شود .
از هر گروه یک نماینده انتخاب می‌شود تا گروه نهایی تشکیل شود .
یک نفر گزارش کلی را به کلاس ارائه می‌دهد .
یا می‌توان چند سؤال را به دانش آموزان داد و به ترتیب بالا کار را انجام داد ، کار معلم در این روش باید نقد کار شاگرد باشد نه انتقاد از آنها .
در انتقاد فقط ضعف روشن می‌شود که بایددر کنار آن راه حل آن نیز ارائه شود ، اما نقد ارزیابی نقاط قوت و ضعف است یعنی دیدن همه محاسن ومعایب .
در این روش معلم باید خلاق باشد ، یعنی راه حل‌هایی ارائه دهد که تاکنون کسی موفق به ارائه آنها نشده است . یا شاگردان را به انجام کارهای بدیع و تازه وادار نماید .
پیشنهادات:
یکی از راه‌های اصلاح مستقیم آموزش کشور در بخش تئوری ،آگاهی بخشی از اصلاح ذهنیت‌ها و در بخش عملی مشارکت فرهنگیان و تلا شگران خط مقدم آموزش در تصمیم گیریها ، تصمیم سازیها و برنامه ریزی‌های آموزشی است .
۱- آموزش و پرورش نگاه خاص خود را متوجه پتانسیل گروهای آموزشی نموده ودر تعامل به این گروهها که تقریبا یک ساختار غیردولتی دارند ،به جایگاه معلمین توجه ویژه داشته باشند .
۲- برای گروههای آموزشی باید بازدیدهای علمی‌داخل و خارج از کشور پیش بینی شود تا از جدیدترین دست آوردهای علمی‌و آموزشی دنیا بهره مند گردند .
۳- اعضای گروههای آموزشی باید از روشهای تدریس نوین و تغییرات مواد درسی و اطلاعات روز باخبر و برخوردار باشند .
۴- بوجود آوردن فضای همراه با همدلی و خلاقیت بر همگرایی و واگرایی از تجربیات جهت رسیدن به فرایند یادگیری به عنوان هدف اساسی آموزش و پرورش .
۵- برگزاری دوره‌های مختلف ضمن خدمت با نظر سنجی همکاران در خصوص الگوها و روشهای نوین تدریس ،تحلیل محتوای کتب و......
۶- آشنایی کامل اعضای گروههای آموزشی از ( سواد علمی‌فناورانه و کار با سیستم رایانه ، اینترنت و ... )
انتظار می‌رود اعضای این نهاد علمی‌که به عنوان مشاورین و بازوان متخصص و توانمند آموزش وپرورش تلقی می‌شوند با علاقه و انگیزه کافی، مشارکت جدی و با برنامه‌‌‌ای از قبل تدوین شده و اصولی و با نگرشی مثبت در جلسات گروههای آموزشی حضور مستمر و پرمحتوا داشته باشند . تا هر چه بیشتر شاهد رشد و شکوفایی استعدادهای بالقوه فرهنگیان و دانش آموزان عزیز باشیم .
منابع :
۱- صفوی- امان اله ،کلیات روشها و فنون تدریس - انتشارات معاصر سال ۸۴
۲- رئوف - علی ،یاد دادن برای یاد گیری – تکنولوژی آموزشی - دوره چهارم سال۷۵
۳- رشدتکنولوژی آموزشی- سال دهم چاپ آبان ماه ۷۴
۴- سرکارآرانی - محمدرضا ، فن آوری برای آموزش قابلیت‌ها ، پارامترها و چشم اندازها - نشر نی ، ۱۳۸۴ تهران
۵- چشم انداز فرهنگ - شماره‌های ۴۸ و ۴۹ سازمان آموزش وپرورش
۶ - گودرزیان علی - آموزش و پرورش دانایی محور - انتشارات سیفا - چاپ اول ۱۳۸۶
۷- ماهنامه رشد آموزش راهنمایی - شماره ۲۶- سال هشتم
۸- مجموعه مقالات برگزیده همایش کیفیت بخشی - سال ۸۱- انتشارات فاخر